Thỏa thuận lịch sử Nhật – Ấn về trao đổi nhân lực đang dấy lên lo ngại về sự cạnh tranh gay gắt, đặc biệt trong lĩnh vực điều dưỡng, vốn là thế mạnh của lao động Việt Nam tại thị trường Nhật Bản.
Tin tức từ Tokyo cho biết, tại Hội nghị Thượng đỉnh Nhật – Ấn Độ diễn ra vào ngày 29-30/8/2025, Thủ tướng Nhật Bản Shigeru Ishiba và người đồng cấp Ấn Độ Narendra Modi đã ký kết một thỏa thuận lịch sử về trao đổi nhân lực. Theo đó, hai quốc gia đặt mục tiêu đạt 500.000 lượt trao đổi lao động trong 5 năm tới, trong đó có khoảng 50.000 công dân Ấn Độ sang Nhật làm việc trong nhiều lĩnh vực, từ kỹ năng cao đến bán kỹ năng.
Hiện tại, Việt Nam là cộng đồng lao động nước ngoài lớn thứ hai tại Nhật Bản, chỉ sau Trung Quốc, với hơn 300.000 người, chủ yếu hoạt động trong các lĩnh vực sản xuất, chế biến và đặc biệt là chăm sóc y tế – điều dưỡng. Sự hiện diện này từng được xem là một “trụ cột” quan trọng trong cơ cấu lao động nhập cư của Nhật Bản. Tuy nhiên, thỏa thuận mới có thể tạo ra áp lực cạnh tranh đáng kể, nhất là khi Nhật Bản gần đây cũng đề xuất siết chặt xét duyệt quốc tịch và hạn chế tiếp nhận lao động nước ngoài nhằm kiểm soát dân số.
Liệu đây có phải là “làn sóng thay thế” người Việt, đặc biệt trong lĩnh vực điều dưỡng và chăm sóc y tế?
Nhật Bản đang phải đối mặt với tình trạng già hóa dân số nhanh nhất châu Á, kéo theo sự thiếu hụt nghiêm trọng nhân lực, đặc biệt trong lĩnh vực điều dưỡng và chăm sóc y tế. Trước đây, Tokyo chủ yếu tiếp nhận lao động từ các quốc gia Đông Nam Á như Philippines, Indonesia và Việt Nam thông qua các hiệp định hợp tác kinh tế (EPA – Economic Partnership Agreement).
Tuy nhiên, Ấn Độ đang nổi lên như một “nguồn cung nhân lực mới” đầy tiềm năng nhờ sở hữu lực lượng lao động trẻ, dồi dào, khả năng tiếng Anh vượt trội và chi phí đào tạo thấp hơn. Minh chứng rõ nhất là vào đầu tháng 6/2025, tập đoàn Sompo Care – một trong những doanh nghiệp chăm sóc sức khỏe lớn nhất Nhật Bản – đã tiếp nhận nhóm điều dưỡng viên Ấn Độ đầu tiên sang làm việc, sau khi được đào tạo bài bản tại các trung tâm hợp tác song phương. Mức thu nhập của nhóm điều dưỡng viên này dao động từ 200–300 triệu đồng/năm, tức cao gấp 8–10 lần so với mức trung bình tại Ấn Độ, cho thấy sức hấp dẫn của thị trường Nhật Bản.
Đối với Ấn Độ, thỏa thuận này được xem như “cây cầu vàng” để thúc đẩy xuất khẩu lao động chất lượng cao, góp phần giảm tỷ lệ thất nghiệp trong nước và tạo nguồn ngoại tệ bền vững cho nền kinh tế quốc gia. Trong số 50.000 cơ hội việc làm tại Nhật Bản, nhiều y tá Ấn Độ – đặc biệt đến từ bang Meghalaya – đã được đào tạo tiếng Nhật và sẵn sàng xuất cảnh sang đất nước Mặt Trời mọc.
Tuy nhiên, con đường này không hề dễ dàng. Cũng như lao động Việt Nam theo chương trình EPA, điều dưỡng viên Ấn Độ buộc phải vượt qua kỳ thi quốc gia Nhật Bản về năng lực chuyên môn và tiếng Nhật (JLPT N2 trở lên). Thêm vào đó, văn hóa làm việc khắt khe, cường độ cao và tính kỷ luật đặc trưng của người Nhật có thể trở thành rào cản lớn trong giai đoạn hòa nhập ban đầu.
Không chỉ dừng lại ở khía cạnh kinh tế, yếu tố văn hóa cũng đang trở thành “bài toán nan giải” trong hợp tác lao động giữa Nhật Bản và Ấn Độ. Dù chính phủ hai nước đều kỳ vọng vào làn sóng nhân lực mới, người dân Nhật Bản vẫn còn khá dè dặt trước sự thay đổi này.
Mới đây, nhiều cuộc biểu tình nhỏ đã nổ ra tại Tokyo và một số tỉnh lớn, khi người dân bày tỏ lo ngại về kế hoạch tiếp nhận 500.000 người Ấn Độ trong 5 năm tới. Trên mạng xã hội Nhật Bản, các hashtag như #JapanFirst hay #Stop500kIndians đã thu hút hàng trăm nghìn lượt thảo luận. Nhiều ý kiến cho rằng chính phủ đang “mở cửa quá nhanh”, trong khi hệ thống phúc lợi và cộng đồng địa phương chưa thực sự sẵn sàng để đón nhận những khác biệt về văn hóa, tôn giáo và ngôn ngữ.
Rào cản lớn nhất không nằm ở năng lực chuyên môn, mà ở khả năng hòa nhập văn hóa – điều mà lao động Việt Nam, Philippines hay Indonesia đã từng mất nhiều năm để thích nghi. Chính vì vậy, dù được xem là “nguồn cung mới”, Ấn Độ khó có thể thay thế ngay vai trò của lao động Việt trong lĩnh vực điều dưỡng tại Nhật Bản, ít nhất là trong ngắn hạn.
